Feininger – wypędzony, zapomniany, odkryty

30 wrz 2023

W nazistowskich Niemczech został wyklęty. W NRD o mieszkającym w USA artyście starano się zapomnieć, podobnie jak w Polsce o niemieckiej historii Świnoujścia. Musiał minąć przeszło wiek i opaść pył historycznej zawieruchy, żebyśmy znów odkryli uznamskie motywy w malarstwie Lyonela Feiningera i mogli sami wyruszyć na szlaki, które w Świnoujściu i okolicach przemierzał na swoim supernowoczesnym rowerze.

Na początku minionego stulecia na amerykańskim rowerze Cleveland, naszpikowanym technicznymi nowinkami, jak łańcuchowy napęd i napełnione powietrzem dętki na drewnianych felgach, Feininger wzbudzał na Uznamie sensację. Szkice z natury nakreślone podczas uznamskich wypraw pozwalają dziś dokładnie odtworzyć ich przebieg.

Feininger w latach 1908 do 1921 zatrzymywał się na letnie miesiące w Heringsdorfie, Neppermin i Benz. Stąd wyruszał na krótką, około 15 kilometrową trasę do Mellenthin. Długa, bo aż 40 kilometrowa eskapada wiodła do Sallenthin a następnie przez trzy cesarskie kurorty do Świnoujścia, skąd kierował się w drogę powrotną przez Zirchow, Korswandt, Gothen i Neuhof. Przebycie tej trasy było niemożliwe przez przeszłosześć ostatnich dekad, aż do roku 2007, kiedy przystąpienie Polski do Układu z Schengen otworzyło granice na Uznamie.

Świnoujście Feininger znał dobrze, bowiem właśnie tu wraz ze swoim nieodłączynym rowerem docierał bezpośrednim pociągiem z Berlina. W ówczesnej stolicy powiatu bywał regularnie podczas swoich pobytów na wyspie, odnalazł tu kilka ulubionych uznamskich motywów: dawny ratusz, a dzisiejsze muzeum (na reprodukcji), falochrony okalające ujście Świny z charakterystycznym znakiem nawigacyjnym w formie wiatraka, nieistniejący już młyn, statki, żaglowce i portowe urządzenia na nabrzeżach świnoujskiego portu i latarnię morską.

Feininger należał do czołówki twórców niemieckiego modernizmu. Był autorem pierwszego w historii seryjnego komisu „The Kin-der-Kids” publikowanego na łamach Chicago Sunday Tribune, kierował warsztatami graficznymi słynnego Bauhausu, jednej z najsłynniejszych na świecie uczelni artystycznych.

W nazistowskich Niemczech, wraz z innymi awangardowymi artystami, stał się wrogiem publicznym. Jego obrazy, akwarele i drzeworyty naziści zaprezentowali na wymyślonej przez Goebbelsa niesławnej monachijskiej wystawie „Sztuka zdegenerowana” („Entartete Kunst“), obok dzieł takich twórców, jak Marc Chagall, Wassilij Kandinski, Paul Klee czy George Grosz.

Pod nazistowską presją w roku 1937 Feininger wraz z żoną emigruje z Niemiec do Nowego Jorku. Osiadły niemal siedem tysięcy kilometrów od wyspy Uznam artysta wciąż twórczo przerabia uznamskie motywy. Jeden z jego ulubionych – kościółek w Benz – pojawia się w obrazach Feiningera jeszcze w latach 50.

Przy pisaniu tekstu korzystano z książki „Papileo auf Usedom. Eine Feininger – Radtour”. Reprodukcja obrazu Lyonela Feiningera przedstawiającego świnoujskie muzeum publikowana jest dzięki uprzejmości galerii Kunst-Kabinett Usedom w Benz i Hannesa Albersa.

Czytaj również: