Peenemünde – dwie twarze techniki

30 wrz 2023

Niewiele jest miejsc na świecie, które budzą tak sprzeczne emocje, jak Peenemünde. Z jednej strony miejscowość na północno-zachodnim cyplu Uznamu stała się symbolem ludzkiego cierpienia i okrucieństw wojny. Z drugiej właśnie w tu rozpoczęła się kosmiczna era w dziejach ludzkości. Te dwie antagonistyczne cechy tego miejsca mieszają się ze sobą na każdym kroku. I budzą na przemian grozę i fascynację.

Historyczno–Techniczne Centrum Informacyjne (Das Historisch-Technische Informationszentrum, w skrócie HTI) robi wrażenie od samego przekroczenia bramy. Ogromna przestrzeń wypełniona rakietami, samolotami, wyrzutniami i ogromną suwnicą. Niedaleko nowy nabytek muzeum – oryginalna kolejka, która służyła dowożeniu pracowników do zakładów pracy. W Peenemünde powstał jeden z pierwszych na świecie nowoczesnych systemów komunikacji publicznej.

Początkowo ich krytykowano

Centrum powstało w 1991 roku. I od razu wywołało światową krytykę. Padały zarzuty, że chcą autorzy ekspozycji tworzą kult broni masowego rażenia, przy produkcji której zginęło, jak się szacuje około, 20 tysięcy przymusowych robotników. 

– Stworzona od podstaw nowa ekspozycja to okrucieństwo w bardzo dobitny sposób eksponuje – mówi dyrektor HTI Peenemünde Christian Mühldorfer-Vogt. – Przedstawiamy jedno z największych osiągnięć technicznych XX wieku. Ale w kontekście historycznym. Wskazujemy, do czego posłużyła nauka w tamtym czasie. Zadajemy najważniejsze pytanie, także w naszych czasach, o odpowiedzialność nauki i technik wobec człowieka. 

Jeśli rakieta startuje, to gdzieś spada…

Majestatyczny budynek, o którym pisaliśmy wyżej to elektrownia. Muzeum, które się w niej mieści odwiedza rocznie około 300 tysięcy osób. Dwa piętra zajmuje stała wystawa. Opowiada ona o dwóch końcach paraboli. Z jednej strony widzimy udokumentowany pierwszy udany start zbudowanej w Peenemünde rakiety, zwanej „Agregat 4” (później nazywanej V2). Przeprowadzono go 3 października 1942 roku. Tego dnia rakieta, osiągając 84,5 km wysokości lotu, po raz pierwszy przekroczyła próg przestrzeni kosmicznej. Ale tuż obok pojawiają się zdjęcia ukazujące koszmarny krajobraz zniszczonych brytyjskich miast.

Technika cywilnego wykorzystania lotów kosmicznych to już lata powojenne. Temu poświęcona została druga część wystawy, która opowiada o wpływie techniki rakietowej z Peenemünde na rozwój USA, ZSRR, Wielkiej Brytanii i Francji. W latach 40-tych przeznaczeniem rakiety miał być transport głowicy bojowej o wadze prawie 1 tony. Prace nad bronią przypłacili życiem robotnicy przymusowi, więźniowie obozów koncentracyjnych i jeńcy wojenni. 

Rakiety nazwane przez Goebbelsa cynicznie „bronią odwetową” miały zmienić, jak przekonywała niemiecka propaganda, losy wojny. Użyto ich w nalotach na miasta Anglii, Belgii i Francji. W samym Londynie w wyniku ostrzału tą bronią  zginęło 8 tysięcy ludzi. 

Wystawy i koncerty przy kotłowni i turbinach

Gigantyczna elektrownia jest też wielkim zabytkiem technicznym. To, jak funkcjonowała i jakość jej urządzeń świadczą o wyjątkowo wysokim poziomie technicznym. Powstałą w latach 1939-1942 aby pokryć ogromne zapotrzebowanie stanowisk badawczych i produkcyjnych w energię. Jeszcze do 1990 roku dostarczała prąd i ogrzewanie! Wiosną 2001 roku otwarto tutaj nowe muzeum. 

W ramach wystawy można zwiedzić kotłownię i salę turbin, która dzisiaj funkcjonuje jako miejsce imprez kulturalnych i ekspozycji specjalnych. Muzeum Peenemünde stało się obecnie miejscem międzynarodowych spotkań. Głównie projektów młodzieżowych, studenckich oraz nauczycielskich. Do tej pory uczestnikami „workcampów” była młodzież z dawnej Jugosławii, Korei, Togo, Japonii, Meksyku, Turcji, Francji, Polski, USA, Hiszpanii, Anglii, Czech, Finlandii i Niemiec.

W ogromnych salach urządza się często wystawy i koncerty. Między innymi Uznamskiego Festiwalu Muzycznego. W jednej z sal niesamowity odbył się niesamowity koncert z udziałem orkiestry symfonicznej i dwóch chórów, który dyrygował sam Krzysztof Penderecki. Za działalność na rzecz pokoju centrum otrzymało w roku 2002 odznaczenie Krzyża z Coventry. 

Rakieta, pociąg i wyrzutnia

Na terenie wokół elektrowni można obejrzeć zbudowaną i pomalowaną na wzór oryginału latającą bombę F 103 (V1) oraz rakietę A4 (V2), a także odrestaurowaną oryginalną kolej przemysłową Peenemünde. Tuż obok wyrzutnia. Ma 48 metrów długości. Sam transport z Holandii kosztował 17 tysięcy euro. 

Jest też kamień poświęcony Rosjanom, którym udało się uciec z Peenemünde. Porwali jeden z samolotów. Znajdują się tu ponadto eksponaty z niedalekiej przeszłości Peenemünde, z okresu NRD, jak np. samoloty myśliwskie ze stacjonującego na lotnisku w Peenemünde 9 pułku lotniczego pilotów myśliwskich oraz ścigacz rakietowy Narodowej Armii Ludowej, który można zwiedzić także od wewnątrz. 

Czytaj również: